Chodzi o ustawę o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw. Nowe przepisy wdrożą unijną dyrektywę ws. zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko.

System kaucyjny w Polsce - jak ma wyglądać?

Nowelizacja przewiduje, że do jednorazowych butelek z plastiku o pojemności do 3 litrów, szklanych butelek wielorazowego użytku do 1,5 litra oraz metalowych puszek o pojemności do 1 litra doliczona zostanie kaucja, której wysokość zostanie określona w rozporządzeniu. Zgodnie z opublikowanym w kwietniu projektem rozporządzenia ma ona wynieść 50 gr. Kaucja będzie zwracana przy zwrocie opakowań w sklepie bez konieczności pokazania paragonu.

Duże sklepy, o powierzchni powyżej 200 metrów kwadratowych, będą musiały odbierać puste opakowania, natomiast te o mniejszej powierzchni, będą mogły przystąpić do systemu dobrowolnie. Nieodebrana kaucja zostanie przeznaczona na finansowanie systemu kaucyjnego.

System kaucyjny będą tworzyć przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu napoje w opakowaniach. Będą powoływać operatora (podmiot reprezentujący), odpowiedzialnego za wdrożenie i prowadzenie systemu. Jak wskazano w uzasadnieniu, przepisy nie określają liczby takich podmiotów, tym samym dopuszcza się możliwość utworzenia dwóch lub więcej systemów kaucyjnych.

Jeśli przedsiębiorcy wprowadzający napoje w opakowaniach nie utworzą systemu lub nie osiągną wymaganych poziomów selektywnego zbierania opakowań i odpadów będą musieli zapłacić opłatę produktową.

Ustawa ma wejść w życie po 30 dniach od ogłoszenia.

Branża wciąż ma uwagi do ustawy

Fundacja RECAL, reprezentująca wszystkich krajowych przedsiębiorców wytwarzających puszki napojowe (w zdecydowanej większości są one wykonywane z aluminium, ale wciąż około 10% krajowego rynku stanowią puszki napojowe produkowane ze stali) zwraca uwagę, że nowo powstałe ramy prawne pozwolą na stworzenie efektywnego systemu kaucyjnego. Wciąż jednak potrzebne są bardziej precyzyjne ustalenia, które pozwolą zapewnić wyższe poziomy zbiórki. Organizacja branżowa przedstawia swoje postulaty.

Wprowadzenie mechanizmów premiujących materiały i opakowania bardziej przyjazne dla środowiska

Proponowana stawka kaucji wynosić będzie 50 groszy. Postulujemy, aby kaucja na opakowania powyżej 1 litra była dwa razy większa – taki mechanizm pozwoli przeciwdziałać wypieraniu mniejszych i bardziej ekologicznych rozwiązań jak puszki aluminiowe. W systemie kaucyjnym warto uwzględnić także zróżnicowanie materiałów wykorzystywanych do produkcji opakowań. Obok puszek metalowych kaucja obejmie także butelki plastikowe oraz szklane opakowania zwrotne. Należy jednak pamiętać, że nieodebrane kaucje, szczególnie w przypadku tak cennego surowca jakim jest aluminium, oraz środki uzyskane z jego sprzedaży nie powinny być wykorzystywane do krzyżowego finansowania pomiędzy poszczególnymi materiałami opakowaniowymi. W praktyce oznacza to, że środki pozyskiwane od wprowadzających puszki nie mogą być przeznaczane na kaucjonowane szkło i plastik.

Transparentność systemu

Zarządzanie tak licznymi transakcjami związanymi z pobraniem i zwrotem kaucji wymaga niezależnej weryfikacji rozliczeń finansowych oraz przepływów materiału. Na obecnym etapie ustawodawca nie zdecydował się na elektroniczny rejestr. Należałoby jednak rozważyć wprowadzenie takiego rozwiązania w przyszłości. Prowadzony przez podmiot rozliczający rejestr wszystkich pobranych i zwróconych kaucji oraz rejestr wprowadzonych do obrotu i zwróconych opakowań w podziale na poszczególnych operatorów, zapobiegałby nadużyciom oraz pozwolił na niezależne rozstrzyganie konfliktów pomiędzy operatorami.

Ujednolicenie wymaganych poziomów zbiórki

Brak jednorazowych butelek szklanych w systemie kaucyjnym należy zrównoważyć wprowadzeniem takich samych wymogów dotyczących poziomów zbiórki szkła, jak również puszki i butelki plastikowej, czyli 90% od 2029 roku i lat następnych z identyczną ścieżką dojścia rozpoczynającą się od poziomu 77% od 2025 r. Powinno to pośrednio wpłynąć na „niezaleganie” nieobjętych kaucją zużytych opakowań w przestrzeni publicznej. W obecnej wersji ustawy kaucyjnej ten ważny aspekt środowiskowy nie został uwzględniony.

Edukacja konsumentów nt. niezgniatania puszek

Niezależnie od użytego surowca, puszki zwracane przez konsumentów będą musiały być oddawane w formie niezgniecionej, aby możliwa była elektroniczna weryfikacja zasadności wypłaty kaucji. W przypadku zwrotu do specjalistycznych automatów weryfikacja będzie prowadzona przez te urządzenia. Obok automatów, będą funkcjonowały również systemy ręcznego przyjmowania niezgniecionych opakowań.

Sprawne funkcjonowanie centrów przerobowo - rozliczeniowych

Sieć takich centrów, zorganizowana obecnie w dużej mierze przez producentów puszek napojowych, liczy obecnie łącznie kilkadziesiąt zakładów, pokrywających zasięgiem swojego działania teren całego kraju i przetwarzających tysiące ton tego odpadu miesięcznie. W tych miejscach prowadzone są specjalistyczne procesy, przygotowujące zebrane puszki do recyklingu, które następnie są wysyłane bezpośrednio do hut. Dodatkowo, co bardzo ważne, centra te posiadają wszelkie wymagane prawem pozwolenia na wykonywanie procesów przerobu i wysyłek puszek napojowych do recyklingu. Mają odpowiedni know-how i infrastrukturę, aby zapewnić wymaganą jakość materiału poddawanego recyklingowi, co pozwoli z zebranych puszek wyprodukować nowe puszki. Zatem współpraca przyszłych podmiotów odpowiedzialnych za system kaucyjny z obecnymi firmami przetwarzającymi odpad puszki aluminiowej wydaje się być najbardziej logicznym, racjonalnym i pożądanym kierunkiem budowania systemu kaucyjnego w Polsce.

Firmy z branży napojów bezalkoholowych i piwnej utworzyły grupę inicjatywną na rzecz budowy systemu kaucyjnego w Polsce

Cały ciężar utworzenia i utrzymania systemu kaucyjnego spoczywa na firmach wprowadzających na rynek produkty w opakowaniach objętych tym systemem. Dlatego Carlsberg Polska Sp. z.o.o., Coca-Cola HBC Polska Sp. z o.o., Colian Sp. z o.o., Grupa Maspex Sp. z o.o., Grupa Żywiec Sp. z o.o., Kompania Piwowarska S.A., Nestle Polska S.A., Pepsi-Cola General Bottlers Poland Sp. z o. o., Red Bull Sp. z o.o. oraz Żywiec Zdrój S.A. podpisały list intencyjny o współpracy przy utworzeniu podmiotu reprezentującego (operatora) niezbędnego do uruchomienia i funkcjonowania systemu kaucyjnego w Polsce.

Sygnatariusze listu są otwarci na współpracę ze wszystkimi firmami zainteresowanymi utworzeniem silnego, efektywnego środowiskowo i ekonomicznie systemu kaucyjnego w Polsce. Polska Federacja Producentów Żywności Związek Pracodawców we współpracy z ZPPP Browary Polskie wspierają sygnatariuszy listu pod kątem organizacyjnym i komunikacyjnym.

Obecny kształt ustawy oraz bardzo krótki czas na uruchomienie zbiórki opakowań poprzez system kaucyjny sprawiają, że branża napojowa w Polsce stoi przed nieporównywalnie trudniejszym zadaniem niż inne kraje UE. Nie uwzględniono wielu kluczowych rozwiązań, które pomogłyby w utworzeniu efektywnego i racjonalnego ekonomicznie systemu kaucyjnego. Przedsiębiorcom grożą miliardowe kary, zaś cały rynek czeka chaos spowodowany obecnością wielu operatorów. A to tylko niektóre z wyzwań, z którymi będą musieli zmierzyć się przedsiębiorcy. W konsekwencji, koszt funkcjonowania systemu kaucyjnego w Polsce będzie znacząco wyższy w porównaniu z innymi krajami, które już wdrożyły taki system. Pomimo tego, jako związki pracodawców będziemy wspierać firmy z branży napojowej w jak najszybszym powołaniu dużego i silnego podmiotu reprezentującego – deklarują Andrzej Gantner, wiceprezes PFPŻ ZP i Bartłomiej Morzycki – dyrektor generalny ZPPP Browary Polskie.

 - System kaucyjny to jedyne efektywne rozwiązanie zapewniające zwiększenie poziomu zbiórki i recyklingu opakowań z plastiku, o które walczyliśmy od kilku lat. Cieszy więc fakt, że ustawa w końcu została uchwalona przez Sejm i podpisana przez Prezydenta RP. Niestety pomimo naszych wielokrotnych apeli o przyspieszenie prac, rządzący przedłużali proces, by w efekcie postawić producentów przed wyzwaniem zbudowania systemu w rok. Jeśli nam się to nie uda, cała branża będzie płacić wielomilionowe kary. Już teraz wiemy, że nie ma szans by system powstał do 1 stycznia 2025 r. To po prostu nierealne. Postanowiliśmy jednak połączyć siły z innymi producentami i zrobić wszystko, żeby stworzyć prosty, efektywny system i wdrożyć go jak najszybciej. Naszym celem jest wspólne wyłonienie jednego operatora. Chcemy uniknąć chaosu, jaki mógłby powstać przy powołaniu kilku podmiotów. Walczymy z całych sił o jak najszybsze wdrożenie prac, gdyż naszym priorytetem jest natura. Żywiec Zdrój od kilku lat sam finansuje zbiórkę równowartości 100% plastiku wprowadzonego na rynek – działanie to podejmuje we współpracy z organizacją odzysku Rekopol. Możliwość systemowego odzyskiwania butelek PET i wykorzystywania prawie całego tworzywa z rynku jest naszym zdaniem krokiem milowym na rzecz ochrony środowisko. System kaucyjny podniesie poziom zbiórki o kilkadziesiąt procent względem obecnego stanu, przyczyni się do zmniejszenia emisji CO2 oraz ograniczenia zaśmiecania natury. Pamiętajmy, że plastikowe butelki nigdy nie powinny się znaleźć w lesie czy w parku. To cenne tworzywo, które z naszych domów powinno trafić, za pomocą systemu kaucyjnego, do recyklera – mówi Paulina Kaczmarek, kierowniczka ds. zrównoważonego rozwoju. Żywiec Zdrój.